Dominującym uczuciem osobom z mutyzmem wybiórczym jest lęk. Zazwyczaj obawiają się one na przykład tego, że:

- ktoś usłyszy ich głos,

- popełnią jakąś gafę,

- zwrócą na siebie uwagę otoczenia.

Powodów odczuwania lęku może być znacznie więcej, mogą one dotyczyć najróżniejszych sytuacji, osób, zdarzeń, miejsc. Najczęściej dzieje się tak, że potencjalnie każda sytuacja, która okazuje się dla dziecka zbyt trudna (np. pójście do przedszkola lub branie udziału w hucznym przyjęciu) może wywołać objaw zaburzenia, czyli selektywne milczenie.

Jak wskazuje nazwa, główną cechą mutyzmu wybiórczego jest milczenie w niektórych okolicznościach i mówienie w innych. Należy jednak pamiętać o tym, że mutyzm wybiórczy to nie tylko niemówienie. Lęk leżący u podłoża tego zaburzenia może wpływać negatywnie także na inne sfery funkcjonowania dziecka, wywołując szereg trudności towarzyszących:

• przedłużające się napięcie psychiczne (życie w stanie podwyższonej gotowości na niebezpieczeństwo), odreagowywane w bezpiecznym środowisku domowym w postaci niepożądanych zachowań,
  
  
• częste uczucie skrępowania, szczególnie w towarzystwie osób spoza zaufanego grona (np. podczas jedzenia, przebierania się przed lekcją WF-u, wręczania prezentu na przyjęciu),
  
  
• wtapianie się w tłum (funkcjonowanie w cieniu innych dzieci), niepozwalające dziecku wyrażać swoje potrzeby,
  
  
• słabe umiejętności społeczne, spowodowane brakiem doświadczeń w kontaktach z rówieśnikami,
  
  
• perfekcjonizm (rekompensowanie swoich deficytów nadmierną dbałością o zawsze idealny wynik/efekt pracy),
  
  
• nasilanie objawów wskazujących na zaburzenia integracji sensorycznej,
  
  
• dolegliwości fizyczne (m. in. bóle brzucha, nudności, bóle głowy i klatki piersiowej, trudności z zasypianiem i spaniem),
  
  
• trudności z sygnalizowaniem potrzeb fizjologicznych (dzieci często nie jedzą, nie piją i nie korzystają z toalety w przedszkolu/szkole).

 
Oprócz dziecka, lęku doświadczają także jego rodzice, którzy obawiają się m. in. o:

- prawidłowy rozwój dziecka (emocjonalny, społeczny, zdrowotny),

- jego przyszłość edukacyjną,

- samodzielność i zaradność w trudnych sytuacjach.

Niejednokrotnie zdarza się, że lęk towarzyszy także osobom z bliskiego otoczenia dziecka z mutyzmem wybiórczym, m. in. nauczycielom, wychowawcom, logopedom, którzy mogliby mu pomóc, ale nie mają odpowiedniego przygotowania. Osoby te mogą się bać np. tego, że:
- ich działania przyniosą więcej szkody niż pożytku,

- dziecko ich nie zaakceptuje,

- brak współpracy ze strony dziecka zostanie uznany za brak kompetencji.

W sytuacji, gdy boi się dziecko, rodzic i potencjalny pomocnik mamy do czynienia z układem ról, w którym dominującym uczuciem jest lęk. Układ ten jest o tyle niekorzystny, że często popycha jego członków do zachowań sprzyjających utrzymaniu lub nasileniu objawów mutyzmu wybiórczego. Tym samym, może zdarzyć się tak, że dziecko coraz bardziej wycofuje się z relacji rówieśniczych, jego rodzice przybierają postawę nadmiernie ochraniającą i w dobrej wierze eliminują z jego życia wyzwania, które mają prowadzić do rozwoju, zaś np. nauczyciel pozostawia dziecko same sobie, ponieważ z powodzeniem zalicza ono materiał dydaktyczny, „tylko nie mówi”.

Potrzebna jest osoba, która na bazie wiedzy i doświadczenia w pracy z dziećmi z mutyzmem wybiórczym i ich rodzinami, dostarczy siły w zmaganiach z milczeniem dziecka.

Funkcję taką pełni terapeuta, który powinien zapewnić opiekę całej rodzinie, a bardzo często w pierwszej kolejności, rodzicom. Kompleksowa pomoc dziecku z mutyzmem wybiórczym i jego rodzinie powinna być prowadzona dwutorowo, oddzielnie w odniesieniu do samego dziecka i do jego opiekunów. Powinna także uwzględniać pracę w środowisku codziennego funkcjonowania dziecka (w przedszkolu/szkole), czyli miejscach, gdzie mutyzm wybiórczy najczęściej daje o sobie znać.

Ważną rolą terapeuty jest także koordynowanie działań poszczególnych stron zaangażowanych w pomoc dziecku oraz pilnowanie prawidłowego układu ról osób wspierających dziecko w zmaganiach z mutyzmem wybiórczym. Bardzo ważne jest, aby żadna ze stron nie zawłaszczała sobie pola do pracy i nie przeceniała swoich kompetencji, pomimo często doskonałego opanowania teoretycznej wiedzy na temat samego zaburzenia.

 

Autorki:

Barbara Ołdakowska-Żyłka

Katarzyna Grąbczewska-Różycka