Mutyzm wybiórczy i jego wczesne oznaki

Obecnie mutyzm wybiórczy najczęściej wykrywany jest u dzieci w momencie przekroczenia progu przedszkola lub szkoły, w wieku 3-5 lat. Powody tego stanu rzeczy są przynajmniej dwa. Po pierwsze, moment rozpoczęcia uczęszczania do przedszkola jest dla wielu dzieci pierwszą okazją do przebywania w większej grupie. Wówczas, dziecko staje przed wyzwaniem odłączenia się od najbliższych i odnalezienia się w nowej sytuacji społecznej, pełnej nowych wrażeń, osób, doświadczeń, zachowań. Warto zwrócić uwagę, jak inny jest świat przedszkolny od warunków domu rodzinnego i jak dużą stanowi zmianę w życiu dziecka.

Po drugie, mutyzm selektywny, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy tylko niektórych sytuacji społecznych, w których znajduje się dziecko. Zachowanie dziecka w nowej sytuacji społecznej (przedszkole, przyjęcie, itp.) jest zupełnie inne niż w otoczeniu, gdzie znajduje pierwotne poczucie bezpieczeństwa. Ciche, wycofane i milczące w placówce dziecko, w domu okazuje się być wesołe, spontaniczne, a nawet nieznośne.

Zarówno nauczyciel w przedszkolu, jak i rodzic w domu, nie znając drugiego, odmiennego oblicza dziecka, może przeoczyć zaskakującą różnicę w jego zachowaniu. Co więcej, niepokojące zachowania dzieci z mutyzmem wybiórczym, na tle zachowań eksternalizacyjnych u dzieci zakłócających np. prowadzenie zajęć, umykają uwadze dorosłych, co także przyczynia się do opóźnienia momentu podjęcia działań w celu zidentyfikowania trudności, z którymi dziecko boryka się w samotności.

Najnowsze doniesienia naukowe skoncentrowane wokół przyczyn mutyzmu wybiórczego, wskazują na istotny czynnik genetyczny. Jak wiadomo, cechy temperamentalne są w wysokim stopniu determinowane genetycznie. Pojawia się zatem pytanie, jakie cechy temperamentu mogą stanowić najwcześniejsze sygnały ostrzegawcze, mogące poprzedzać ujawnienie się mutyzmu selektywnego na kolejnych etapach rozwoju dziecka.

W toku badań okazało się, ze takim sygnałem może być tzw. zachowanie zahamowane (behavioural inhibition), które odnosi się do stałej tendencji niektórych dzieci do okazywania lęku i wycofania w nowych sytuacjach (Svihra, Katzman, 2004).

Skoro małomówność i brak mowy spontanicznej w obecności nieznajomych dorosłych należą do najsilniejszych predyktorów zachowań zahamowanych, to zasadne jest postawienie hipotezy, że ta cecha temperamentu jest także związana z mutyzmem wybiórczym (Muris, Hendriks, Bot, 2015). Najnowsze badania nad zachowaniem zahamowanym i mutyzmem wybiórczym potwierdzają słuszność powyższego założenia i wykazują istotny związek pomiędzy nimi.

W badaniach dzieci z mutyzmem wybiórczym, fobią społeczną, zachowaniami internalizacyjnymi oraz dzieci zdrowych w wieku 3-18 lat okazało się, że zachowanie osób, u których rozwinął się mutyzm selektywny oraz fobia społeczna było w przeszłości (jako niemowlęta i dzieci) bardziej zahamowane, w porównaniu z dziećmi z zachowaniami internalizacyjnymi i grupą kontrolną (Gensthaler, Khalaf, Ligges, Kaess, Freitag, Schwenck, 2016).

Wyniki te dostarczają dowodów na to, że mutyzm selektywny pozostaje w istotnym związku z predyspozycjami temperalmentalnymi. Warto zatem szukać subtelnych znaków, które już na wczesnym etapie rozwoju dziecka, a nie dopiero w chwili, rozpoczęcia edukacji, mogłyby zwiastować późniejsze trudności polegające na wybiórczym milczeniu.

Pamiętajmy jednak, że zahamowane zachowanie może, ale nie musi wskazywać na to, że w przyszłości u dziecka rozwinie się mutyzm wybiórczy. Zachowanie zahamowane powinno być raczej traktowane jako sygnał ostrzegawczy dla opiekunów, którzy mogą mieć wpływ na dostosowywanie środowiska wychowawczego dziecka, by mogło czerpać z niego jak najwięcej korzyści i unikać okoliczności mogących nasilać jego trudności i potencjalnie prowadzić do zaburzeń.

Gensthaler, A., Khalaf, S., Ligges, M., Kaess, M., Freitag, Ch., Schwenck, Ch. (2016). Selective mutism and temperament: the silence and behavioral inhibition to the unfamiliar. European Child & Adolescent Psychiatry, 1-8.

Muris, P., Hendriks, E., Bot, S. (2016). Children of Few Words: Relations Among Selective Mutism, Behavioral Inhibition, and (Social) Anxiety Symptoms in 3- to 6-Year-Olds. Child Psychiatry & Human Development, 47: 94–101.

Svihra, M., Katzman, M. A. (2004). Behavioural inhibition: A predictor of anxiety.Paediatrics and Child Health, 9(8): 547–550.

 
Niniejszy artykuł jest chroniony prawami autorskimi przez Poradnię Terapii Mutyzmu „Mówię!”. Wszelkie prawa zastrzeżone.