Mutyzm wybiórczy nie zna granic. Dwujęzyczność jako czynnik predysponujący do mutyzmu wybiórczego.
Mutyzm wybiórczy dotyka dzieci w każdej szerokości geograficznej. Nie ma znaczenia, w którym regionie świata dziecko się wychowuje i rozwija, jednak bardzo istotne jest to, czy jest przed nim postawione wyzwanie dwujęzyczności.
Badania naukowe potwierdzają, że mutyzm wybiórczy jest 3-krotnie częściej diagnozowany u dzieci dwujęzycznych (Elizur, Perednik, 2003). Dlaczego właśnie te dzieci częściej niż ich rówieśnicy zmagają się z lękiem, który nie pozwala im mówić, szczególnie z osobami lub w sytuacjach, które z nie zawsze znajomych przyczyn nie dają im pełnego poczucia bezpieczeństwa?
Dwujęzyczność może być dla dziecka nie lada wyzwaniem, szczególnie jeżeli drugi język pojawia się w kolejnych latach jego życia i nie towarzyszy mu od samych narodzin. Co prawda, kryteria diagnostyczne wskazują, że powodem wybiórczego milczenia dziecka nie jest brak znajomości języka i wynikający z niego brak swobody w posługiwaniu się nim. Niekiedy jednak, nawet jeśli dziecko byłoby w stanie porozumieć się w swoi drugim języku, jest ono przekonane o tym, że poziom jego znajomości jest zbyt niski, by swobodnie się komunikować, co wzmaga lęk. Perfekcjonizm, charakterystyczny dla dzieci z mutyzmem wybiórczym, dodatkowo wzmaga blokadę przed mówieniem, formułując myśl, że „jeśli nie mówię idealnie tak jak inni, to nie powiem wcale”.
Dwujęzyczność to jednak nie tylko drugi język. Bardzo często wiąże się z nią szereg innych trudności zwiększających prawdopodobieństwo uaktywnienia objawów mutyzmu wybiórczego. Często towarzyszy jej przeprowadzka, rozłąka z dalszą częścią rodziny, dotychczasowymi kolegami i koleżankami. Objawy lękowe wzmaga także poczucie większej niż zazwyczaj nieprzewidywalności, niepewności, co do nowych warunków życia. Dla dziecka z predyspozycjami lękowymi nawet zmiana na lepsze może zaburzać poczucie bezpieczeństwa i stałości. Sytuacje te mogą działać jak czynniki spustowe aktywujące objawy u dziecka posiadającego wcześniejsze predyspozycje do lękowego reagowania na sytuacje, wydawałoby się, pozytywne lub raczej neutralne.
W kontekście emigracji, poczucie bezpieczeństwa dla dziecka może oznaczać coś innego niż dla dorosłego. Dla dorosłego źródłem bezpieczeństwa będzie możliwość zdobycia lepiej płatnej pracy, czy lepszych perspektyw, które zapewnią rodzinie wyższy standard życia i lepszą przyszłość. Poczucie bezpieczeństwa z perspektywy dziecka najprawdopodobniej będzie się raczej koncentrować na „tu i teraz”, wokół takich kwestii jak stałość relacji z bliższą i dalszą rodziną, dobra znajomość dotychczasowego miejsca zamieszania, regularny kontakt z rówieśnikami. W związku z tym, zmiana miejsca zamieszkania uwzględniająca zapewnienie poczucia bezpieczeństwa zarówno dziecku jak i dorosłemu może się okazać trudna do osiągnięcia, ponieważ dla każdego z nich oznacza ono coś innego.
Ze względu na złożoność trudności, jakich mogą doświadczać dzieci z predyspozycjami lękowymi znajdujące się w dwujęzycznych warunkach rozwoju, kryteria diagnostyczne zakładają, że wybiórcze milczenie powinno utrzymywać się przez co najmniej 6 miesięcy. Jest to czas, w którym wiele może zmienić się na korzyść ich funkcjonowania, jednak równocześnie jest to mnóstwo czasu, by bacznie obserwować i otoczyć opieką dziecko, któremu trudniej jest odnaleźć się w warunkach przedszkola/szkoły, niezależnie od tego, czy zostanie u niego zdiagnozowany mutyzm wybiórczy czy nie.
Z drugiej strony, niekiedy drugi język okazuje się wybawieniem. Może zdarzyć się tak, że będzie stanowił drugą alternatywną „furtkę” w komunikacji. Znane są bowiem przypadki dzieci z mutyzmem wybiórczym, które z rożnymi osobami komunikują się w różnych językach. Jak wyglądałaby ich komunikacja, gdyby dysponowały tylko jednym z nich? Trudno to przewidzieć, jednak dla dziecka z mutyzmem wybiórczym, tak jak dla jego rówieśników, drugi język to skarb, który warto pielęgnować (o ile nie wzmaga napięcia i lęku).
Poradnia Terapii Mutyzmu „Mówię” w Warszawie ma doświadczenie w pracy z dwujęzycznymi dziećmi z mutyzmem wybiórczym oraz ich rodzinami. Często zgłaszają się do nas polskie rodziny, które na co dzień mieszkają za granicą, zaś w Polsce szukają pomocy dla dzieci, które milczą z powodu lęku. W przypadku rodzin przybywających do nas z daleka dokładamy wszelkich starań, by, tak jak nasi stacjonarni klienci, otrzymywały możliwie szybką i kompleksową pomoc w postaci pakietu diagnostyczno-konsultacyjnego, który ze względu na ograniczenia czasowe, może być realizowany w formie spotkań skumulowanych w krótszym okresie czasu.
Niniejszy artykuł jest chroniony prawami autorskimi przez Poradnię Terapii Mutyzmu „Mówię”. Wszelkie prawa zastrzeżone.